GMINA PSZCZEW

Gdyby się cofnąć o 2 tysiące lat, w miejscu, gdzie dzisiaj leży Pszczew, ciągnęły się trudne do przebycia jeziora, moczary i bagna. Tylko tutaj wąskim przejściem biegł stary trakt rzymski na wschód i na północ. Przy przesmyku zaczęły powstawać grody i osady. Dziś wiadomo, że już w IX w. był gród na półwyspie "Katarzyna" przy południowo-wschodnim brzegu Jeziora Miejskiego i na moczarach między jeziorami Szarcz i Miejskim. Początki Pszczewa wiąże się z podgrodziem na Katarzynie. Oba spłonęły prawdopodobnie w 1005 roku w czasie najazdu cesarza Henryka II. Pierwszy z grodów odbudowano, ale znów został zniszczony. Miejscowa legenda wiąże początki Pszczewa ze św. Wojciechem, który miał założyć parafię i zbudować kościół. Kościół św. Wojciecha stał na wzgórzu za Pszczewem do połowy XVIII wieku. Teraz stoi w tym miejscu kapliczka z datą 1774.

Pierwsza pisana wzmianka o Pszczewie pochodzi z 1256 roku ("capellanus de Pczew"), następna z 1259 roku. Już wtedy był własnością biskupów poznańskich. W styczniu 1288 biskup poznański zlecił Janowi z Lubinowa lokację miasta Pczew. Później dokument lokacyjny spłonął w pożarze i w 1407 na prośbę miejscowego wójta ówczesny biskup potwierdził miejski przywilej Pszczewa. W 1289 ustanowiono pszczewski archidiakonat diecezji poznańskiej. Obejmował 60 parafii i siegał aż po Odrę.
W 1631 roku przez Pszczew przeszli Szwedzi paląc miasto i kościół. Ciasna, drewniana zabudowa paliła się wielokrotnie. Drugą klęską, która dziesiątkowała pszczewian były epidemie cholery - ostatnia przeszła przez miasto w 1866 roku.

Pszczew jako miasteczko biskupie nie miał bardzo burzliwej historii. Tu zaopatrywano biskupie stoły i przyjeżdżano na wypoczynek. W 1602 w Pszczewie odbyła się słynna kongregacja synodalna. Dwór biskupi postawiono w 1654 roku.
Rozwijało się miejscowe rzemiosło. Około 1793 roku było 10 krawców, po 7 szewców i garnarzy, 3 muzyków i piekarzy, zegarmistrz, golarz, rybak, piwowar, kupiec. Szynkarzy było 13 i 9 innych rzemieślników. Aż 9 razy w roku zjeżdżano do Pszczewa na jarmark. W 1594 roku powstał cech krawców, w 1632 cech piwowarów, a szewcy zorganizowali się w 1711 roku. Spokojną historię miasteczka zmieniły wydarzenia 1793 roku. Pszczew znalazł się w państwie pruskim. Kilka lat później rząd pruski skonfiskował dobra biskupie i przekazał księciu Hohenlohe. Kolejny właściciel baron von Hiller-Gaetringen rozbudował południową część miasteczka tworząc ośrodek gminy protestanckiej (pałac, zbór neogotycki z czerwonej cegły rozebrany w 1964 roku i cmentarz).
Od 1807 do 1815 roku Pszczew należał do Księstwa Warszawskiego, a w latch 1815-1819 do Wielkiego Księstwa Poznańskiego. Miasto było silnym ośrodkiem polonijnym z Bankiem Ludowym i Towarzystwem Robotników Polsko-Katolickich.
Rok 1918 i wytyczanie granicy polsko-niemieckiej rozbudził nadzieje miejscowych Polaków. Mimo protestów i akcji dyplomatycznej granica wyznaczona Traktatem Wersalskim zostawia Pszczew po niemieckiej stronie. Już jako Betsche miasteczko zostaje włączone do Marchii Granicznej Poznań - Prusy Zachodnie. Polacy z Pszczewa zakładają koło Związku Polaków w Niemczech.
Miasto wraca do Polski w 1945 roku. Rok później jest już wsią. Lata powojenne zmieniają oblicze Pszczewa. Do zabudowań dworskich wprowadza się PGR, w dawnym tartaku uruchamia produkcję Zakład Przemysłu Drzewnego. Trwa migracja ludności. Część mieszkańców emigruje do Niemiec, na ich miejsce przyjeżdżają osadnicy z Polski centralnej i kresów wschodnich. Autochtoni czyli miejscowi i kresowiacy - dwie różniące się kulturowo społeczności sąsiadują w Pszczewie przez miedzę. Od końca lat 50-tych do dziś proces tworzenia się lokalnej społeczności Pszczewa śledzą poznańscy socjolodzy.

Kościół w Pszczewie.